Auteur: Fleur Varin

Het toepassen van natuurinclusieve landbouw is niet nieuw, maar de afgelopen tijd wel steeds meer in het nieuws. Sinds de overheid de term in 2014 introduceerde in de ‘Rijksnatuurvisie 2014 Natuurlijk verder’, wordt er steeds meer over het onderwerp geschreven, zijn er verschillende initiatieven in het leven geroepen en worden er uiteenlopende evenementen georganiseerd rondom dit thema. Zo bezocht ik dit voorjaar de interessante  ‘Inspiratiedag Natuurinclusief Platteland’. Hoog tijd om dit begrip eens nader te bekijken.
 

Wat is natuurinclusieve landbouw?

Onder natuurinclusieve landbouw verstaan we het streven dat landbouw zorgt voor natuur, daarnaast gebruik maakt van natuur en tegelijkertijd ook de natuur spaart. Op deze manier wordt landbouw minder belastend voor de natuur en daarmee omgevingsvriendelijker.
 
Het produceren van hoogwaardig voedsel, een lagere belasting van het milieu, het realiseren van de klimaatopgave, verbetering van de biodiversiteit en het verhogen van de belevingswaarde van het agrarisch landschap; de agrarische sector staat voor een flinke opgave. Om aan deze opgave te kunnen voldoen is betrokkenheid van beleidsmakers, retailers en consument absoluut noodzakelijk. 
 
Dit is dan ook onderdeel van de boodschap van minister Schouten in haar Visie Landbouw, Natuur en Voedsel: Waardevol en Verbonden, waarmee zij inzet op een omslag naar Kringlooplandbouw in 2030. Bij kringlooplandbouw komt zo min mogelijk afval vrij, is de uitstoot van schadelijke stoffen zo klein mogelijk en worden grondstoffen en eindproducten met zo min mogelijk verliezen benut. Volgens de minister kan natuurinclusieve landbouw het concept kringlooplandbouw versterken en een belangrijke bijdrage leveren aan het integreren van natuur en biodiversiteit in de landbouw.
 

Voorbeelden van natuurinclusieve landbouw

Hoe kan natuurinclusieve landbouw worden toegepast? Er wordt op steeds grotere schaal geëxperimenteerd met verschillende maatregelen. Hieronder een aantal voorbeelden:
 
Bloemenranden om de akkers
Het is een mooie onderbreking om langs de strak ogende akkers met kaarsrechte rijen speelse randen te zien met bloemen. Deze bloemenranden zijn niet alleen goed voor het aanzicht maar vooral ook voor het insectenleven en de broedvogels.

• Natuurlijke vijanden van plaaginsecten worden aangetrokken door soorten in de stroken, terwijl de stroken onaantrekkelijk zijn voor de plaagsoorten zelf.
• Een andere belangrijke functie van bloemenranden is een efficiëntere bestuiving van gewassen en kunnen daarmee bijdragen aan een verbeterde gewasopbrengst.
• Deze akkerranden vormen bovendien een natuurlijke buffer die ervoor zorgt dat er geen gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen in het naastgelegen oppervlaktewater terecht komen.

De meeste akkerranden blijven staan tot 1 oktober, maar er zijn er ook die tot 1 maart in het volgend jaar blijven staan om in de winter akkervogels te voorzien van voedsel.
 
Koeien uit de stal, weidevogel in de wei
Niets mooier dan een koppel (melk)koeien in de wei. Door de komst van de ligboxenstallen met vaste melkstal is dit niet vanzelfsprekend meer. Voorheen bleven de koeien de hele zomer in de wei; zij werden ter plekke gemolken en na enige tijd was er weer een ander perceel waar de koeien naar werden ‘verweid’. Nadat het gebruikte perceel was verlaten kwam de veehouder met de weidesleep om het gras te beluchten en de molshopen en mest te verdelen. Hierbij kwamen insecten vrij die door weidevogels werden opgesoupeerd. Hierdoor ontstond voor de weidevogels een prima omgeving om in te leven. Deze mogelijkheid is nog steeds aanwezig met melk- en vleeskoeien die nog wel grazen in de weilanden en natuurgebieden. Door de oppervlakte van het te begrazen gebied te verkleinen en de koeien om de week of twee weken te ‘verweiden’ naar een ander perceel en daarna met de weidesleep het perceel te bewerken, wordt voor de weidevogels een betere biotoop gecreëerd.
 
Zonne-akkers
Bij duurzaam grondbeheer past mijns inziens ook de aanleg van zonneakkers; deze dragen bij aan winst voor het milieu, voor wat betreft de energietransitie. Het is daarbij belangrijk om de aanleg niet te grootschalig op te zetten en aandacht te besteden aan de landschappelijke inpassing. Door de randen van zonneakkers in te richten als bloemenstroken, houtwal of een natuurvriendelijke oever, kan een bijdrage worden geleverd aan de biodiversiteit.
 
Nog enkele laagdrempelige maatregelen

• rond erven en gebouwen plaatsen van nestkasten en ruimte geven aan ‘rommelhoekjes’ (voor kerkuil, steenuilen, bunzing en egel);
• niet kerende grondbewerking van akkers;
• minder bemesten van perceelsranden;
• niet-meemaaien van slootkanten;
• gefaseerd schonen van sloten (niet alles tegelijk) met natuurvriendelijke apparatuur.  

Natuurinclusieve landbouw in mijn praktijk

Naast mijn werkzaamheden als rentmeester ben ik ook dagelijks bezig met mijn akkerbouwbedrijf van zo’n 30 hectare met een bouwplan van graan, bieten, aardappelen en niet te vergeten akkerranden. De akkerranden om mijn percelen zijn 6 meter breed en worden jaarlijks voor het grootste deel ingezaaid met bloemen en een deel met een voedermengsel voor de akkervogels in de winter. Chemische bestrijding tegen onkruid wordt in deze randen niet toegepast; met name distels worden afgemaaid voordat ze in bloei komen. De laatste jaren ontstaan in de randen op een aantal plekken kleine rietveldjes. Deze vormen
een fantastische schuilplaats voor vogels en wild.  

Ruim veertig keer in mijn leven heb ik inmiddels de cyclus van ploegen, zaaien/poten, verzorgen en oogsten van bovengenoemde gewassen mogen uitvoeren, mij bewust van de noodzaak van duurzaam bodembeheer. 
 
Ik ben voorstander van natuurinclusieve landbouw en realiseer me dat we grond als productiemiddel in ons mensenleven een korte tijd mogen beheren en daarna weer mogen doorgeven aan de volgende generatie. Het is zaak er zuinig op te zijn en er een mooi inkomen op te verdienen, zonder de bodem uit te putten. Graag wissel ik met u van gedachten over het toepassen van natuurinclusieve landbouw. Neem gerust contact op.

Er wordt veel geschreven en gepraat over de klimaatverandering en hiermee gepaard gaande ongemakken voor de landbouw. Zoals we de laatste jaren constateren worden de weersomstandigheden extremer. Natte perioden gaan in korte tijd gepaard met vele millimeters neerslag, terwijl in droge periodes juist hitte en verbranding een aanslag doen op de gewassen.

Wateroverlast

Om wateroverlast ten gevolge van extreme weersomstandigheden te voorkomen is het zaak dat de grond in goede conditie is. Daarbij zijn vlakligging, drainage en goede watergangen van essentieel belang.

Door de vergroting van percelen in de afgelopen jaren, liggen veel percelen niet meer met een bolling. De in het verleden dichtgeschoven sloten en kreken worden na jaren weer zichtbaar. Deze vormen bij extreme regenval plassen op het perceel doordat het water hiernaartoe stroomt. Teruggaan naar kleinere percelen, die bol liggen, is geen optie gezien de schaalvergroting in de landbouw.

De schade bij wateroverlast kan wel beperkt worden door te zorgen dat de grondkwaliteit optimaal is en maximaal water doorlaat. Daarnaast moeten we denken aan technieken rondom vlakligging, storende lagen, goede drainage en het op voorhand aanleggen van greppels.

Droogte

Schade bij droogte kan worden beperkt; niet alleen door beregening maar ook door de aanleg van peilgestuurde drainage. 

In de meest eenvoudige vorm wordt het waterpeil van de sloot waarin de drains uitmonden door middel van een stuw ingesteld.

Een andere optie is een aanleg van een hoofddrain op de akker welke uitkomt in een peilgestuurde put. 

Bestaande of nieuwe drains kunnen worden aangesloten op de hoofddrain waardoor de grondwaterstand naar eigen behoefte afgesteld kan worden.
Zo is het mogelijk dat er in het voorjaar een laag peil wordt aangehouden om op tijd te kunnen zaaien.
In de zomer een hogere stand voor de optimale groei, hierdoor is beregening minder nodig.
Vervolgens in het najaar weer een lagere stand in verband met de oogst.

Wateroverlast en droogte duperen de gebruiker

Degene die over het algemeen veelal als eerste de dupe van wateroverlast en droogte is, is de gebruiker van het perceel. Dit kan zijn in de hoedanigheid als eigenaar, erfpachter en pachter.

Essentieel is dat bij wateroverlast het overtollige water snel afgevoerd kan worden. Bij droogte dient er juist voldoende water om of in het perceel aanwezig te zijn. Hierdoor beschikken de planten, gedurende het groeiseizoen, over een juiste hoeveelheid vocht.

Het is zaak dat er tussen de gebruikers van percelen grond en de waterschappen korte lijnen zijn zodat er flexibel en snel kan worden opgetreden in bovengenoemde gevallen.

Eigendom                     
Wanneer de gebruiker tevens eigenaar is hoeft er geen discussie te worden gevoerd wie cultuurtechnische werkzaamheden gaat verrichten zoals drainage vernieuwen en onderhoud van drainage, pompen, duikers, sloten, schuiven en kilveren van de percelen.

Erfpacht
Bij erfpacht worden zaken over onderhoud van de percelen en watergangen nauwkeurig beschreven in de erfpachtakte zodat duidelijk is voor wiens rekening welke kosten komen.

Pacht
Wanneer er sprake is van pacht gelden hiervoor de voorwaarden die bij de betreffende pachtovereenkomst behoren. Over het algemeen is opgenomen dat de pachter op zijn kosten de aanwezige sloten, greppels, drainagesystemen en duikers jaarlijks voor de schouwdatum schoon dient te maken, te onderhouden en/of te baggeren.

Wanneer de pachter werkzaamheden zoals het vernieuwen van drainage gaat uitvoeren, is het zaak hiervan tijdig mededeling te doen aan de verpachter of diens rentmeester zodat deze investering kan worden aangemerkt als pachtersinvestering waarvoor het Melioratierecht geldt.

Wat is Melioratierecht?

Bij het einde van de pacht is de verpachter verplicht aan de pachter een vergoeding te geven voor de verbeteringen die door de pachter zijn aangebracht.

Deze vergoeding kan niet hoger zijn dan de waardestijging van het pachtobject aan het einde van de pacht. De vergoeding wordt lager naarmate de pachter langer heeft kunnen profiteren van de verbeteringen.

De pachter heeft alleen recht op een vergoeding als hij de verpachter op tijd en schriftelijk op de hoogte heeft gebracht van de geplande verbeteringen met daarbij een opgave van de geschatte kosten én de verpachter heeft ingestemd met de voorgenomen investeringen.

De toename van hevige neerslag en extreme droogte blijft de gemoederen bezig houden, waarbij inspelen op deze omstandigheden noodzakelijk is.

Eén uitspraak is zeker: ‘water op de percelen brengen gaat makkelijker dan eraf halen’.